“O’nun varlığının ve kudretinin delillerinden biri de:
Gökleri ve yeri yaratması, lisanlarınızın ve renklerinizin farklı olmasıdır.
Elbette bunda bilen ve anlayan kimseler için ibretler vardır.”
(Rum, 30/22)
Dil Denen Mucize
Rabbimiz, insanı yeryüzünde bir halife olarak yaratmak istediğini beyan edince meleklerin işin hikmetini öğrenmek amacıyla soru sormaları sahnesi Kur’an’da anlatılmaktadır. “Ben sizin bilmediklerinizi bilirim” ilahi ikazı ardından Hazreti Âdem’e bütün isimlerin öğretildiği, meleklere bazı eşyaların isim ve hakikati sorulduğunda “Biz ancak senin bildirdiğini biliriz.” denilmiş ve bunun üzerine Âdem’e (A.S) secde etmeleri istenmişti.
İşte ilk insanın yaratılması ile başlayan konuşma süreci dahası dil, bugüne kadar insanoğlunun hem diğer canlılardan ayrılan en önemli özelliği olmuştur. İnsanoğlu dil sayesinde sosyal bir varlık halinde yaşamış, kültürler ve medeniyetler vücuda getirmiştir.
Hucurat suresinde bu durum “Bizler sizi birbirinizle daha iyi anlaşasınız diye kabile kabile yarattık.” buyurularak izah edilmiş. Burada her topluma bir dil verildiği, bu dil sayesinde bir millet vücuda geldiği de anlaşılmaktadır. Yine Rum Suresinde de lisanların ve derilerin farklı olması Allah’ın varlık ve kudretinin delillerinden birisi olarak görülmüştür.
O dil ki Rabbin mesajlarını kula, kulun münacatını Rabbine ileten kutlu bir vasıtadır. O dil ki muarefenin, derdini anlatmanın, medeniyetler inşa etmenin en büyük aracıdır. O dil ki sevginin kalpten kalbe akışının en mahrem gizemidir. Kısacası dil, kâinat şifresinin mucizevi anahtarıdır.
Dilin açmadığı hiçbir kapı yoktur. Merhamet kapısı onunla açılır, cennet kapısı onunla açılır, iyilikler, güzellikler onunla açılır. Maalesef her türlü kötülüğün kapısı da yine dil ile açılır. Günahın, isyanın, şirkin, iftiranın ve sonuçta cehennemin…
Dinin Anahtarı Dil
Dil ve din kültürü oluşturan iki temel unsurdur. İnsanı insan yapan, insanlar topluluğunu millet yapan da dil ve dindir. Dünyaya başıboş ve beyhude gönderilmeyen insanın yaratılış gayesi, kendini yaratan Rabbine kulluktur. İnsan Rabbine kul oldukça insan olacaktır. Zira Rabbi onu en güzel biçimde yarattı. Ama kulluk şuurunu idrak etmeyenleri ise esfeli safiline indirdi.
Hz. Peygamber’e sahabeler bir gün sormuşlar. “Din nedir ya Rasûlellah?” Efendimiz cevaben “Din nasihattir” buyurmuşlar. Nasihat ne ile olur? Elbette ki dil ile lisan ile… İşte dil ve din birbirlerine et ve tırnak gibi yapışmış durumda. Dil olmadan dini yaşamak imkânsızdır. Kitabımızın ilk emri OKU’dur. Okumak yine lisan ile mümkündür. Dil, dinin de anahtarıdır.
Yavuz Bülent’in şu tespitleri ne kadar da manidardır. “Yanlış dil anlayışı değiştirilmedikçe ilerlememiz, kalkınmamız mümkün değildir. Uydurma kelimelerle veya kısır bir dille dini anlatmak mümkün olmadığı gibi o kısır kelimelerden meydana gelen bir dilde edebiyat yapmak da, ilim yapmak da, felsefe yapmak da, şiir yazmak da mümkün olmaz.”
Bilal Ünsal konu ile ilgili bir makalesinde Kıbrıs’ta yaşanan şu ibretamiz olayı anlatır. “Kıbrıs, İngilizlerin eline geçince önce dinî eğitim veren müesseseler kapatılır ve din adamlarının yetiştirilmesi engellenir. Mevcut din adamları ve ilim adamları devlette yüksek maaşla başka bir görev, İngiltere’ye götürme gibi değişik vesilelerle görevlerinden uzaklaştırılırlar. Fakat bu arada Müslümanların Cuma namazına gitmeleri kanunla mecbur tutulur. Artık zamanla gerçek anlamda Din adamı sıkıntısı baş göstermiş. Bu boşluk da dinî konulardan bir parça haberdar olan, daha güzel Kur’an okuyabilen fakat donanımsız ve yetersiz bazı insanlar din adamı olarak görevlendirilir. Bu arada da disiplinli İngiliz Eğitim sistemi ile halkın eğitim seviyesi yükseltilmiş, Dünyayı ve gelişmeleri din adamlarından daha iyi bilen halk, kanun gereği Cuma namazı için her hafta camiye gittikçe dinin yavanlığı ve geri kalmışlığı gibi düşüncelerle camiden dönmüşler. Çünkü halkın nazarında din adamları cahil insanlar ve onların temsil ettiği düşüncelerde çok doğru şeyler olmayabilir düşüncesi oluşturulmaya çalışılmış. Bu düşünce her hafta daha da gelişmiş. Sonunda bu çağda bununla bir yere gidilmez, din çağın gerisinde kalmıştır dolayısı ile ileriye gitmek için bu işleri terk etmek lazım düşüncesi ortaya kasıtlı olarak çıkarılmıştır.
Burada Yavuz Bülent Bakiler’in bir konferansında dinlediğim bir olayı aktarmak istiyorum. Diyanet İşleri Başkanı Tayyar Altıkulaç 80’li yıllarda Avustralya’yı ziyaret eder. Kıbrıslı bir Türk olan İbrahim Dallal, Altıkulaç Hocayı ziyarete gider. Yanında da birkaç genç vardır. Efendim diyor bu yanımdaki gençler 1900’lerde buraya İstanbul’dan gelen Hüseyin Ârâ Efendi’nin torunları. Aile şu an 400 kişiye yaklaşan bir mevcuda sahip. Maalesef bu çocuklar tek kelime Türkçe bilmiyorlar ve hepsi de gayr-i Müslim… Lütfen buraya Türkçe öğretecek hocalar gönderin. Nesillerimiz bu akıbete sürüklenmesin. Dilini unutan dinini de unutuyor.
“Kâmus nâmustur” diye meşhur bir söz vardır. Bu söze göre dil, ait olduğu milletin nâmusudur. Bizde olduğu gibi bu dil eğer dînin nesilden nesile aktarılma dili ise bu dili korumak dini korumakla eş değer öneme haizdir.
İçtimai Düzenin Anahtarı Dil
“Dil, “içtimaî bir müessesedir.” Dil, millete aittir, fertlerin ve zümrelerin dili olmaz. Dil, millidir, şahsi olan üsluptur.” der Seyyid Ahmed Arvasi. İçtimai olmak, bir kültür kurmak, medeniyet inşa etmek hep dil ile mümkündür. Güçlü bir toplum olmanın en büyük şifresi toplumdaki bireylerin birbirilerini tanıması ve anlaması ile mümkündür. Ortak bir paydada buluşmak ancak etkin ve güçlü bir dil ile mümkündür.
Dilin kodları ile oynamak, tasfiyecilik, dilde devrim gibi gereksiz müdahaleler dilde dolayısı ile toplum yapısında bir kaos çıkarmadan, anarşiye yol açmadan başka bir şeye yaramamıştır.
Özellikle Ülkemizde bir dönem uygulanmak istenen ve bunun özlemini duyan milletine, değerlerine yabancı bir takım çevreler hala mevcuttur. İslamiyet’e karşı menfi tavır takınan bu çevrelerin asıl hedefi dini bazı terimleri, Arapça ve Farsça kelimeleri tasfiye edilerek kendilerinin uydurduğu bir dili topluma dayatmaktı. Sonuçta kişilerin konuştukları ve yazdıkları bir takım kelimeler onların sağcı, solcu gibi kamplara ayrılmasından başka bir işe yaramadığı gibi bu çevreler Fransızcadan, İngilizceden dilimize sokulan kelimelerden rahatsız olmadı nedense… Herhangi bir şehrin sokaklarında, çarşılarında asılı yabancı kelimelerden oluşan dükkân isimlerinden çağdaşlık adına hoşnut da oldular.
Prof. Dr. Cevdet Erdöl bu değişimin sonuçlarını şu şekilde izah etmiştir. “Ne vakit ki, devletin dili ve halkın dili yabancı kültürlerin tesiriyle zenginleşmek adı altında kültürel ama kapsamlı ve sistemli bir saldırıya maruz kalmış işte o vakit devlet ile millet farklı dillerden konuşmuş ve farklı tellerden coşturulmuştur.”
Nurettin Topçu “Anadolu‘da dokuz yüzyıl gelişen Türkçemizi elli yılda kısır ve cılız bir kabile dili haline koyan suikastın, hem millet kalbine batırılmış bir hançer, hem de edebiyat kapısına vurulmuş kilit olduğunu görmeyenler, Türk milletini sevmemiş olanlardır.” demektedir.
Yavuz Bülent’in şu tespitleri ne kadar da haklıdır. “Türkiye’de bir karış toprak, bir tutam ot, bir salkım üzüm veya “Yüzüme neden öyle baktın?”, “Bana niye yol vermiyorsun?” sorusu yüzünden cinayetler işlenir, insanlar 20 yıl, 25 yıl hapishanelerde çürürler. Sebep dildeki paslanmadır. Yunus Emre ne kadar doğru söylemiş; (Söz ola kese savaşı / Söz ola bitire başı / Söz ola oğlu aşı / Bal ile Yağ ede bir söz)”
Söz söylemesini bilmeyenler, büyük felaketlere sebep olurlar. Kelime dünyaları zayıf olanlarınşiir yazmaları da, şiiri anlamaları da mümkün değildir.
İstiklalin Anahtarı Dil
Yavuz Bülent Bakiler; “Dil mi, istiklâl mi” diye sorduğunuzda gözümü kapatarak “dil” derim. Çünkü istiklâlini kaybeden milletler, dillerini kendi kültürlerini kaybetmedikleri takdirde muayyen bir zaman sonra tekrar millet olma özelliğini gösterirler. Dil istiklâlden de çok mühimdir.” der.
Ana dilini kaybeden toplumlar maalesef sömürge toplumlardır. Bugün birçok örneğini gördüğümüz bu durum içler acısıdır. Amerikalı Zenci, Fransız Zenci gibi bir isimlendirme ile bu durum insanlara sıradan bir şeymiş gibi öğretilmektedir. Geçmişte sömürü ülkelerinde resmi dil, o ülkenin anadili değil hâkim devletin dili idi. Bu örnekler bize dilin aynı zamanda istikbalin de anahtarı olduğu anlatmaya yeter de artar bile.
İstikbalin Anahtarı Dil
Konfüçyüs‘ün “Bir ülkenin yönetimini ele alsaydım, yapacağım ilk iş, hiç kuşkusuz dilini gözden geçirmek olurdu. Çünkü dil kusurlu ise, sözcükler düşünceyi iyi ifade edemez. Düşünce iyi ifade edilemezse, görevler ve hizmetler gereği gibi yapılamaz. Görev ve hizmetin gerektiği şekilde yapılamadığı yerlerde âdet, kural ve kültür bozulur. Âdet, kural ve kültür bozulursa adalet yanlış yollara sapar. Adalet yoldan çıkarsa, şaşkınlık içine düşen halk ne yapacağını, işin nereye varacağını bilemez. İşte bunun içindir ki, hiçbir şey dil kadar önemli değildir” der. Bu sözden de anlıyoruz ki dil, bir milletin istikbalinin anahtarıdır.
Komünist ihtilalinden önce Asya Türkleri ile Anadolu Türkleri arasında müşterek bir yazı diline doğru gidiliyordu. Ruslar, Kazan’da Üniversitede Türk lehçeleri ve ilahiyat üzerine çalışan Ortodoks papazı Prof. Nikolay İlminskiy’in geliştirdiği projeyi uygulayarak muhtelif Türk şiveleri arasındaki küçük farkları abartarak Özbekçe, Kazakça, Kırgızca, Azeri diye dil ilmine aykırı beş on dil icat ettiler. Prof. N. İlminskiy’e göre, Rusya idaresinde yaşayan Rus olmayan milletleri Ruslaştırmanın tek yolu vardır. O da bunlara Rus dili ve Hıristiyanlığın öğretilmesiydi. Bu proje sayesinde uzun yıllar hâkimiyetlerini sürdürdüler. Bu gün belki Demirperde yıkıldı ama hala onların ortaya koyduğu bu dil ve alfabe fitnesi etkisini göstermektedir.
Kültürel Mirasın Anahtarı Dil
Mehmet Kaplan, “kültür, bir topluluğu, bir cemiyeti, bir milleti millet yapan ve onu diğer milletlerden farklı kılan hayat tezahürlerinin tümüdür” der. Kültür bir milletin şah damarıdır ve kültür denilince bir milletin konuşmuş olduğu dil, mensup olduğu inanç ve o milletin gelenek görenekleri, güzel sanatları anlaşılır.
Balzac diyor ki; “Millet, edebiyatı olan topluluktur…” Edebiyatın temel malzemesi dildir. Dil olmazsa din de olmaz, millet de olmaz.
Dil, en etkili kültür aktarıcısıdır. Sözlü ve yazılı kültür ürünleri dil aracılığı ile nesilden nesile aktarılmıştır. Zira milletler, kültürel miraslarını “nesiller” ile devam ettirir. Şayet bu “nesiller”, arasında dil birliği yok ise bu aktarım maalesef imkânsızlaşacaktır. Oysa nesiller birbirleri ile din, dil ve vatan birliği olarak tıpkı bir tespih gibi sımsıkı bağlı olmalıdırlar. İdeolojik bağnazlıklar bu bağın oluşmasında en büyük engeldir. Toplumları değiştirmeye çalışanlar ilk önce dilden başlarlar. Bizim ülkemizde de maalesef bunların acı tecrübeleri yaşanmıştır. Sözde Kemalistler’in kaçı Nutuk’un orijinal metnini okuyup anlayabiliyor bir sormak lazım.
Medeniyet İnşasının Anahtarı Dil
Prof. Dr. Cevdet Erdöl bir yazısında şu tespitlerde bulunur. “Dil bir toplumun aynasıdır… Bu nedenle dil toplumun medeniyetini yansıtır… Dil yapısının güçlülüğü ve zenginliği, devletin ve milletin medeniyet algısının ve seviyesinin de güçlülüğüne delalet eder.”
Nihat Sami Banarlı’nın ifade ettiği gibi “Bizim dilimiz bir imparatorluk dilidir, her milletin dili imparatorluk dili olamaz. Çünkü her millet imparatorluk kuramaz.” İşte neredeyse bin yıllık bir beraberliğin sonucu iletişimde bulunduğumuz Araplardan birtakım Arapça kelimeler, Farslardan bir takım Farsça kelimeler almışız. Onları kendi dilimize, kendi edebiyatımıza uygun hale getirmişiz ve kullanmışız. Artık bu kelimeler Türkçeleşmiştir. Bunları tasfiye etmek bir ağacı budamak adına kökten balta ile doğramaya benzer.
Yavuz Bülent’in aktardığı şu tespitler ne kadar da yerindedir. “Batı’da sekiz yıllık eğitimden geçen çocukların ders kitaplarını Batılı ilim adamları, yetmiş bir bin kelimeyle yazıyorlar. Türkiye’de ise altı, yedi bin kelime civarında kelime içermekte. Bakiler bu vahameti şu şekilde açıklıyor. “Bir nesil düşününüz ki, Batı’da yetmiş bir bin kelimeyle okuyor, düşünüyor, yazıyor ve bir nesil düşününüz ki Türkiye’de altı yedi bin kelimenin yüzde onuyla düşünüyor ve konuşuyor. “Gittim, geldim, baktım, gördüm, yattım, kalktım, ağladım, güldüm” şeklindeki kelimelerle konuşmak Türkçe değil. Siz bu çocukların eline mesela Cumhuriyet devrimizin önemli yazarlarından birisi olan Peyami Safa’nın, Necip Fazıl’ın, Cemil Meriç’in, Falih Rıfkı Atay’ın kitaplarını koyduğunuz zaman çocuklar bu kitapları okuyup, anlayabiliyorlar mı? Hayır, anlayamıyorlar. O zaman ne mana ifade eder, onların sadece okuryazar duruma gelmeleri? Biz o bakımdan dünyada en az okuyan milletlerin başında geliyoruz.”
Oysa Yusuf Kaplan’ın da dediği gibi Düşünce, dilin kanatlarında yükselir. Dillerini yitiren toplumlar, kanadı kırık bir kuş gibidir; uçamazlar. Düşerler. Bir kez düşünce de, artık hem düşünemezler hem de düş görme yetilerini yitirirler. Medeniyetler, kurucu fikir, sanat ve ahlâk kaynaklarından doya doya içildiği zaman hayat fışkırır.
Kültür Ajanda 50. Sayı
HALİT YILDIRIM
