Emin CEYLAN
Sigmund Freud psikanaliz öğretisini geliştirmiştir. Kişiliğin 5 farklı dönemden geçerek geliştiğini öne sürmüştür. Kişilik bireyin psikolojik, sosyal davranışlarının tümüne verilen addır. Bireyin ahlaki tarafına karakter, duygusal tarafına da mizaç denir. Freud kişiliğin ilk 6 yılda geliştiğini söylemiştir. O, ihtiyaçların ve dürtülerin çevre ile nasıl etkileşime girip şekillendiğini vurgular.
Sigmund Freud, kişilik gelişimini ‘psikoseksüel gelişim kuramı’ olarak tanımlar. Bu kuramda 5 dönemden bahsetmektedir: Oral, Anal, Fallik, Latent ve Genital dönem. Bu dönemlere ‘psikoseksüel evreler’ adını vermiştir. Hayatın iki ana kavramın; ‘gerilim ve zevk’ kavramlarının etrafında kurulduğuna ve sürekli birikim gösteren gerilimin pek çok farklı çatışmaya sebep olabileceğine inanmıştır. Gerilim birikimi ya da saplantı, libido kavramından kaynaklanmaktadır. Yani, çocukluktaki kişilik gelişiminde saplantı oluşursa bu durum yetişkinlikte de devam edecektir. Bu yüzden psikoseksüel evreleri başarılı bir şekilde geçip bu evrelerdeki her çatışmanın çözüme ulaşması gerekmektedir (örneğin bilgisayar oyunları). Şimdi bu evreleri sırasıyla inceleyelim.
Oral Evre
0-1 yaş arasında geçen evredir. Haz kaynağı, yani bebeğin ana etkileşimi ağızdır. Bunu dil ve emme refleksi ile yapar. Bebek tatma ve emme gibi oral hareketlerden zevk alır. Bu dönemde bebek anneye bağlıdır. Açlık, susuzluk, sevgi, şefkat, ilgi gibi ihtiyaçlarının anında karşılanmasını bekler. Bunlar karşılandığında çocuk sevgi ile paylaşmayı öğrenir. Bu dönemde ‘sürekli dışarıdan alan bir yapı’ vardır. Anne sadece çocuğunu beslemez, sevgi ve şefkatini de verir. Anne sevgisi ve ilgisi ile yetiştirilmeyen yetiştirme yurdundaki çocuklarda gelişim geriliği oluştuğu gözlemlenmektedir.
Bu evredeki en büyük gelişim ise beslenmedir. İhtiyaçları aşırı karşılanan ya da eksik bırakılan çocuklarda, bir sonraki evreye geçişinde sütten kesilmesiyle beraber çatışma, saplantı oluşur. Bu alışkanlığını bırakması gerekir. Anneye olan ilgi azalır. Emme alışkanlığının bırakılmaması ve bu dönemde oluşan saplantılar yetişkin bireyler için ileride sigara içme, tırnak yeme, aşırı beslenme, takıntılı olmak gibi problemleri ortaya çıkarır.
Anal Evre
1-3 yaş arası geçen evredir. Bu evrede ana odak noktası anüs çevresi mesane ve bağırsak hareketi kontrolüdür. Bu evreyi tuvalet eğitimi olarak düşünebiliriz. Çocuk bu evrede vücudunun ihtiyaçlarını kontrol etmeyi ve hissetmeyi öğrenir. Tuvaletini yapıp, yapmamaktan haz duymaya başlar. Bu, kontrol başarı ve özgürlük duygularının gelişimini sağlar. Tuvaleti kullanan çocuk için övgü ve ödülleri kullanan ebeveynler olumlu sonuçlar da alır. Bireyin yetişkinliğinde rekabetçi üretici ve yaratıcı olması gibi…
Bir önceki evrede çocuk anneden ayrılmak istemezken bu evrede ilk defa ayrışma vardır. Nesne ve sembolleri sözel olarak ifade edebilir, nasıl iletişim kurulduğunu anne-babadan model alma yoluyla öğrenir. Bu evrede problem yaşayan çocuklar ise yetişkinlik dönemlerinde düzen problemleri, aşırı düzen, dağınıklık, aşırı titizlik ve kararsızlık gibi sorunlar yaşamaktadır.
Fallik Evre
3-6 yaş arasında geçen evredir. Bu evrede cinsel ayrılık ve cinsiyet farkları öğrenilir. Bu evrenin odak noktası genital bölgedir. Çocuk ilk defa cinsiyet ve kimlik ayrımını bu dönemde yapar. Bunu yaparken de sosyal rolleri öğrenir. Kız çocukları annelerinden yemek yapmayı, ev işleri gibi rolleri öğrenirken erkek çocukları ise babalarından öğrenir. Bu dönemde iki önemli terimle karşılaşırız: Odeipus ve elektra.
Bu iki terimde de çocuk karşı cinsten ebeveyne ilgi duyar ve hemcins olana düşmanlık besler. Yine de içten içe cezalandırılmaktan korkar. Erkek çocuğu annelerinin ilgileri için babalarını bir rakip olarak görür, buna Odeipus adı verilir. Bu terim ‘anneye sahip olma ve babanın yerine geçme dürtüsü’ olarak açıklanır. Aynı şey kız çocuklarında babalarına karşı olmaktadır, buna da Elektra kompleksi denir. Bu evredeki ana gelişim bu karmaşıkları çözebilmektir. Çocuk kendi cinsindeki ebeveyni ile benzer özellikler geliştirdiğinde ve ebeveynini anlamaya başladığında ‘tanımlama evresine’ girer ve çözümleme de böylece gerçekleşir. Erkekler babalarına ve kızlar annelerine bakıp saygı duymaya başlayacaklardır. Ancak bu evrede yaşanan problemler ve saplantılar sonucu ileride güç, iktidar ve cinsel problemler ortaya çıkabilmektedir.
Latent (Gizil) Evre
6-12 yaş arasında geçen evredir. Haz kaynağı, odak noktası yoktur. Bilişsel gelişim ön plandadır. Vücudun bir yerine odaklanmak yerine entelektüel arayış, sosyal etkileşimler gibi alanlara yönlendirilir. Bu dönemde çocuk üzerinde çevre ve arkadaş faktörü çok etkilidir. Çocuk yaptığı davranış için onaylanma, beğeni bekler. Bu beklentisi karşılanmazsa çocukta aşağılık duygusu ortaya çıkar. İlkokul dönemindeki başarısı, gelecekteki akademik başarıları için çok önemlidir. Çocuk kimse ile kıyaslanmamalı, bireysel olarak değerlendirilmelidir. Sosyal yetenekler, kişiliğin temelleri, planlama, iş birliği, sorumluluk gibi yetiler bu dönemde kazanılır.
Genital Evre
12 yaş ve üstü olan evredir. Bu evrede haz kaynağı, odak noktası genital bölgesidir. Bunun sebebi bireyin cinsel istek duymaya başlamasıdır. Cinsel olgunluk, olasılıklı düşünce, varsayımsal düşünce, hipotetik düşünce, göreceli düşünme gibi yetenekler bu dönemde kazanılır. Ergen birey bu yetenekleri kullanmak ister, test eder, sınırlarını öğrenmek ve risk almak ister.
Çatışan, kavga eden ergen birey sağlıklıdır. Her şeye evet diyen, çatışmayan ergen problemlidir. Ergenin makul bir sebep olmadan her şeyden kavga çıkarması durumu kişiliğinin sınırlarını oluşturmak için çabaladığı dönemde olduğu içindir. Arkadaşlık, sırdaşlık, sadakat, vefa bu dönemde ergenler için oldukça önemlidir. Aile çok otoriter, baskıcı ise ergenin onlara karşı bir duruş sergilemesi ‘ters kimlik’ olarak adlandırılır. Çocuk, aile ne yaparsa tersini yapar. Bu tersini yapma durumu davranış, düşünce, tutum ve de inanç gibi alanları kapsamaktadır. Bu terslik tamamen bilinçsiz yapılır, çocuk farkında değildir.
Bu evrenin amacı çeşitli yaşam alanları arasında dengeyi sağlamaktadır. İlk evredeki odaklar kişisel ihtiyaçlardır. Bu evrede ise ilgi başka insanlara kaymıştır.
Sigmund Freud’a göre diğer tüm evreler başarı ile tamamlanmışsa kişinin zihinsel olarak sağlıklı, dengeli, cana yakın ve diğer insanları önemseyen bir birey olması mümkündür. Bireyin bütün bu evreleri sorunsuz bir şekilde atlatması gerekmektedir.
Kaynak
Kulaksızoğlu, A. (1997), “Ergenlik Psikolojisi”, İstanbul: Remzi Kitabevi.
https://www.guncelpsikoloji.net/kisilik-kuramlari/freud-un-psikoseksuel-gelisim-kurami-h6233.html
Pedagoji Derneği. (2016), “Çocuğun Psikoseksüel Gelişimi” -S. Freud.
https://www.bilgiustam.com/freud-psikoseksel-gelisim-kurami/